Page 5 - Gazeta AFP

”

E enjte, 12 tetor 2017 235
INTERVISTE

Njeriu e shikon vetë se për kë ka
votuar dhe e verifikon nëse makineria

bën gabim, dhe nëse, e zem, se ndodh
kjo, do të evidentohet që në mëngjes
dhe mund të riparohet. Ndërsa në

rastet e shteteve ku janë verifikuar
gabimet, ato janë konstatuar në fund të

procesit, pas daljes së rezultatit.
Makina do të jetë e mbyllur, kutia ku
do të depozitohen fletët e votimit mund

të kontrollohet që në mëngjes nga
komisionerët dhe të vuloset dhe

rezultati mbetet aty. Rezultati mund të
kontrollohen edhe manualisht

lem kryesor shitblerjen e votës. Por ky është një elektronik, eliminohet edhe mundësia e të paturit Sepse projektet pilotë mund t'i kemi të gatshme votën e tij, ndryshe edhe votuesi dyshon se ku i ka
proces që ndodh jashtë qendrave të votimit. A të fletëve të votimit të pavlefshme. Fletët e për aplikim edhe pas gjashtë muajsh. Koha shkuar vota. Njerëzit votojnë sot në letër dhe e
ka rol elektronika në këtë rast? pavlefshme, në rast të numërimit elektronik për mjafton për gjithë testimet e nevojshme, madje shikojmë edhe një herë mos kanë gabuar,
Me teknologjinë e duhur, eliminohet problemi ne, në Fier, duhej përsëri të vlerësoheshin nga edhe për të provuar teknologji të ndryshme. imagjinoni kur votën nuk e sheh dot fare dhe ajo
i fotografimit të votës, pra edhe i trysnisë mbi komisionet, duke rikthyer të njëjtin avaz. Me Mund të marrim teknologji të gatshme, në të është thjesht në memorien e pajisjes, pa e parë
votuesit. Në qoftë se eliminohet trysnia, nëpërmjet teknologjinë, zhduken diskutime të llojit "ka dalë cilat të integrohet identifikimi biometrik sipas me sy.
pengimit të fotografimit dhe heqjes së mundësisë shenja nga kutia" apo "ka një pikë në fletën e standardeve tona. Por edhe teknologjia e Po votuesit, mendoni se janë të përgatitur
që të bëhen shenja në fletën e votimit, frenohet votimit". Në votimin elektronik, vota del e identifikimit biometrik është gjerësisht e përdorur. për një proces të tillë? Ju kujtoj rastin e Suedisë,
edhe çështja e shitblerjes së votës. pavlefshme vetëm nëse votuesi e zgjedh ta bëjë Kompanitë private në botë dhe këtu e përdorin ku mbi tre mijë vota në projektin pilot mbetën të
Por debati më i madh besoj se do të të pavlefshme, pra, duke mos votuar për asnjë gjurmën e gishtit dhe tek dera për të lejuar futjen e pavlefshme vetëm sepse votuesit nuk e dinin
përqendrohet në çështjen se çfarë lloj votimi do subjekt apo kandidat. punonjësve në zyra. Ka shumë aparate celularë se duhet të konfirmonin votën pasi kishin
të zgjidhet për t'u aplikuar... Ekspertët thonë se nga mënyra e zgjedhur që hapen me shenjat e gishtërinjve. Pra, flasim votuar...
Shumë njerëz mendojnë se votimi elektronik për të votuar elektronikisht, do të varet shumë për diçka të prekshme. Patjetër qe duhet një fushatë ndërgjegjësimi
është të votosh nga shtëpia me internet. Ka edhe niveli i sigurisë. Ka sisteme që e printojnë Kostoja e kësaj teknologjie, a është e lartë? për mënyrën e re se si do të votohet. Në këtë
ndodhur edhe kjo, në këtë mënyrë votohet në fletën e votimit ose nuk e printojnë dhe kjo mund Para dhjetë vjetësh do të ishte shumë e aspekt, mund të diskutohet edhe propozimi për
Estoni. Por, në konceptin tonë, nuk mund të flitet të ndikojë edhe tek votuesit. Si e mendoni ta kushtueshme, por sot është tjetër gjë. Zhvillimi ndonjë procedurë se si do funksionojë grafikisht
për këtë lloj votimi në Shqipëri, pasi kjo nuk i zgjidhni këtë çështje? dhe përdorimi masiv i teknologjisë, e kanë ulur votimi, sikurse është konfirmimi i votës. Mund edhe
shmang disa nga problemet. Njerëzit mund të Për të rritur besimin tek zgjedhësi në vetvete shumë këtë kosto. Padyshim, sa më shpejt të të mos jetë me konfirmim. Por kjo nuk e cenon
thirreshin diku për të votuar te detyruar dhe për votën e tij, por edhe tek publiku në tërësi, ne vendosim, aq më shumë kohë do të kemi që të thelbin e votimit që ne propozojmë. Edhe në
mbikëqyrur dhe do të shndërrohej në disa zona kemi propozuar që vota të printohet nga pajisja. përzgjedhim edhe teknologji me çmim më të votimin manual, ka njerëz që nuk janë të qartë se
sërish në votim të organizuar në grup dhe familjar. Makineritë do te kenë një sistem printimi viziv. përshtatshëm. si duhet votuar. Por këto janë detaje teknike. Për
Ne po flasim për qendra votimi, ku dhoma e Mendoj se është një pikë e rëndësishme që nuk Ekspertët thonë se votimi elektronik ka patur çdo gjë ka një zgjidhje. Madje në botë, sikurse
fshehtë zëvendësohet me një pajisje të votimit ka marrë vëmendjen e duhur në këtë debat. problematika në vende të ndryshme të botës ku është rasti i Brazilit, me elektronikë votojnë edhe
elektronik, që i eviton një sërë problemesh. Vajtja Praktikisht, personi pasi voton kandidatin apo aplikohet. Janë verifikuar si probleme të fise indigjene, madje qe janë totalisht analfabetë.
në qendrën e votimit na garanton se vota është subjektin që dëshiron, vota printohet, personi e makinerive, ashtu edhe të softuerit. A duhet t'i Thjesht, vënë gishtin mbi kuadratin në ekran ku
aty dhe është e fshehtë. shikon nëpërmjet xhamit votën e printuar dhe vota besojmë makinës? shfaqet fotoja e kandidatit.
Duket sikur ka një përplasje paraprake në bie brenda në një kuti, brenda pajisjes së votimit. Printimi i votës e zgjidh këtë problem. Kjo është A ka një propozim zyrtar të PD-së për votimin
parim: PD kërkon votim në qendra, ndërsa PS Në këtë mënyrë, votuesi largohet nga procesi me risia që duam të aplikojmë për të evituar edhe elektronik, duke detajuar edhe mënyrën si e
kërkon të përfshihen në votim edhe emigrantët. bindjen se vullneti i shprehur prej tij, u depozitua gabimet e teknologjisë. Këtë nuk e kanë bërë ato shikoni ju këtë çështje?
Mund të shndërrohet çështja e emigrantëve në saktë. Kjo na jep mundësinë të krijojmë edhe vende ku janë evidentuar gabimet. Njeriu e shikon Ne kemi paraqitur që në maj të vitit 2016 këtë
burim konflikti mes shumicës dhe opozitës? besimin e palëve mbi procesin, pasi deri tani vetë se për kë ka votuar dhe e verifikon nëse propozim, pak a shumë mbi këto mendime që ju
Këto janë diskutime që duhen bërë në tavolinë. folëm për besimin e zgjedhësit tek procesi. Në makineria bën gabim, dhe nëse, e zëmë, se ndodh shtjellova. Ne kemi kërkuar të fillojmë sot
E njëjta teknologji që ne propozojmë e mundëson fund të numërimit, kur ka dalë rezultati, përpara kjo, do të evidentohet që në mëngjes dhe mund menjëherë nga puna. Unë jam një nga firmëtarët
votimin e e emigranteve. Mund të vendosen disa se rezultati të certifikohet, palët mund të zgjedhin të riparohet. Ndërsa në rastet e shteteve ku janë e kërkesës për ngritjen e komisionit për Reformën
makineri në disa qendra votimi jashtë vendit. Mund kampione qendrash votimi, ku të dëshirojnë, të verifikuar gabimet, ato janë konstatuar në fund të Zgjedhore. Por ne nuk po shkojmë në këtë
të aplikohet vota elektronike në distancë nëpërmjet hapen këto kuti dhe të numërohen votat procesit, pas daljes së rezultatit. Makina do të jetë komision me ide të ngurtësuara, ia kemi thënë
internetit, por vetëm për deputetë të diasporës, manualisht. Edhe numërimi në këtë rast është i e mbyllur, kutia ku do të depozitohen fletët e votimit edhe palës tjetër, se po vijmë në këtë komision
pra për një numër minimal të përcaktuar shpejtë dhe i thjeshtë, sepse, në fletën e printuar, mund të kontrollohet që në mëngjes nga për të folur për parime. Votimi elektronik me
deputetësh që i shtohen atyre të zgjedhur me votim vullneti është i shprehur është i qartë. Kjo, për komisionerët dhe të vuloset dhe rezultati mbetet identifikim biometrik, sipas konceptit tone, është
elektronik në qendra votimi në Shqipëri. Në mendimin tim, do të jetë e domosdoshme për aty. Rezultati mund të kontrollohen edhe një nga shtyllat e Reformës Zgjedhore, por, për
momentin që teknologjia është, të jep mundësi disa palë zgjedhjesh, derisa palët të jenë të manualisht. Pra, votuesi kontrollon fletën e tij të detajet teknike, jemi të hapur për t'i diskutuar. Nuk
për diskutimin edhe të çështjeve të tjera në Kodin bindura edhe tek numërimi dhe elektronika të votimit, ndërsa tërësia e fletëve të votimit mund të po vendosim kushte për detajet. Ne duhet të biem
Zgjedhor. Prandaj ne themi se duhet vendosur shndërrohet në normalitet. Është çështje kulture kontrollohet nga palët, në raste nevoje, në mbyllje dakord për identifikimin biometrik në qendrën e
çfarë do të bëjmë me teknologjinë, përpara se të dhe mentaliteti. të procesit. votimit, për votim elektronik me printim e votës, të
shkojmë më tej. Po të diskutohet teknologjia në Është e mundur që makineritë të nxjerrin Po probleme me infrastrukturën mund të tjerat janë faza e dytë, ajo e detajeve. Kemi vënë
fund, thjesht duhet të përshtatemi, po të vendoset rezultate të pjesshme gjatë procesit të votimit? verifikohen? Ju e dini se as energjia elektrike disa shtylla që mendojmë se e bën procesin
kjo në fillim, janë rrugët e hapura për të adresuar Jo, nuk ka, sepse sistemi do të funksionojë nuk është tërësisht e garantuar... zgjedhor më të thjeshtë, më të lehtë dhe më të
problematika të tjera dhe për të vendosur për nëpërmjet çelësave të posaçëm enkriptimi, që Këto pajisje mund të punojnë edhe me bateri, lirë. Për pjesën tjetër nuk kemi vënë kushte, madje
zgjidhje më të mira. nuk do të aktivizohen përpara një kohe të caktuar. pa qenë të varura nga energjia elektrike e rrjetit, as për sistemin zgjedhor që do të aplikohet, që
Sa të sigurt duhet të jemi në përdorimin e Është si një kompjuter në të cilën çdo votë është sepse nuk kanë konsum të lartë. Mund të jenë mund të jetë edhe mazhoritari.
teknologjisë, duke llogaritur se aktualisht kemi si një file, por ti nuk e lexon dot pa një kod, i cili nuk edhe të lidhur në rrjetin e energjisë, por nuk është Ekspertët thonë se votimi elektronik nuk e
dy projekte pilotë të dështuar? mund të hapet përpara mbylljes së procesit. Ka e domosdoshme. rrit besimin ndërmjet palëve, por besimi duhet
Teknologjia tashmë është e konsoliduar. Në pajisje të veçanta ku këto kode depozitohen dhe Po kompania që do të hartojë softuerin? të jetë parakusht...
vitin 2013 ishin dy procese: Verifikimi elektronik i ruhen në vende të veçanta dhe do të merren të Është e mundshme të jetë një e tillë që të gëzojë Patjetër, gjithmonë ka mosbesim, procesin
kartave të identitetit në Tiranë dhe numërimi përdoren vetëm në fund, kur mbaron votimi. Janë besimin e të gjitha palëve në procesin zgjedhor? duhet ta marrin në dorë ekspertët, qoftë edhe të
elektronik në Fier. mënyra enkriptimi të sofistikuara, që përpara Këto zakonisht janë kompani me eksperiencë palëve politike, dhe ata të ulen për të diskutuar.
Të dy këto projekte paraqitën problematika te dhjetë vjetësh mund të kërkonin kosto shumë të të madhe dhe me emër të madh në tregun botëror. Janë këta ekspertë të elektronikës që duhet të
cilat s'kanë të bëjnë me teknologjinë dhe që mund larta dhe as që mendoheshin, por teknologjia ka Emri i tyre vlen shumë dhe nuk mund ta njollosin japin garancitë edhe tek palët politike që
të evitohen. Siç ishin problematikat në leximin e ecur dhe është bërë e prekshme. Mundësitë janë reputacionin e tyre për një palë zgjedhje në përfaqësojnë. Politikanët duhet të diskutojnë për
fletës së votimit sepse fleta e votimit doli shumë e që të aplikohen që në zgjedhjet e ardhshme Shqipëri. Në disa raste, bilanci i tyre vjetor e çështjen në parim, ekspertët për detajet.
madhe, me më shumë subjekte seç kishte vendore. krahasohet edhe PBB të Shqipërisë dhe e Zakonisht, këto propozime për sisteme i bën
parashikuar KQZ. A ka kohë për zgjedhjet vendore të 2019-s? tejkalojnë buxhetin e shtetit shqiptar. qeveria, e cila ka më shumë instrumente kontrolli
Ose problematika e verifikimit të kartave të Nëse ulemi dhe e vendosim, koha mjafton. Pavarësisht kësaj, ne e kemi garancinë në dhe opozita është dyshuese. Por në këtë rast
identitetit, chip-et e të cilave mund të dëmtohen Teknologjia është e provuar, komerciale sot në votën e printuar gjatë votimit. Në një rast të tillë, procesi është invers: E propozon opozita, e cila ka
edhe gjatë përdorimit të përditshëm, evitohen me botë. Të fillojmë direkt me reformën zgjedhore. edhe kompania më e dobët, nuk do të kishte analizuar benefitet që sjell, dhe ka gjetur edhe
identifikimin biometrik. S’do ishte e mira të testohej si projekt pilot? mundësi abuzimi apo gabimi të qëllimshëm apo mekanizmat e garancive dhe kontrollit për sistemin
Pra, në vend të kartës së identitetit, verifikohen Mundësitë teknologjike dhe koha, nëse te paqëllimshëm. Printimi është i rëndësishëm që propozon, në mënyrë që të krijohet besimi i
gjurmët e gishtave apo te dorës. Në votimin vendosim shpejt, na lejojnë edhe aplikimin e plotë. edhe për bindjen e votuesit, që ta shikojë vetë nevojshëm.